İÇİNDEKİLER
MESELELERİN
ASLINI KURMA KAİDESİ
|
MESELELERİN
TASHİHİ
(DÜZELTİLMESİ)
|
TEMASÜL,
TEDAHÜL, TEVAFUK VE TEBAYUN
|
1. Grup
sayıları arasında TEMASÜL Olursa
|
2- Grup
sayıları arasında TEDAHÜL Olursa
|
3. Grup
sayısı arasında TEVAFUK Olursa
|
4. Grup
sayıları arasında TEBAYÜN Olursa
|
MİRASTA MEŞHUR MESELELER
|
1.
Ömeriyyeteyn
|
2-
Mubahele
|
3- Minberiyye
|
4-
Müşerreke
|
5-
Ekderiyye
|
6-
Harka
|
7-
Yetimeteyn
|
8-
Ümmü'ül-Eramil
|
9-
Ümmü'l-Ferağ
|
10-
MERVANİYYE
|
FERÂİZ'LE
İLGİLİ
DİĞER
MESELELER
HÜNSÂ'NIN TARİFİ VE DURUMU
|
ALINTI
(Fetvayı Hindiye/KİTABÜ'L-FERAİZ)
|
MÜNASÂHA'NIN ASLI
|
KAZA VEYA
FELÂKETLERDE AYNI ANDA ÖLENLER
|
| ANNE RAHMİNDE ÇOCUĞUN MİRASI |
KELİMELER
|
| KAYNAKLAR |
RED
Miras taksiminde artan malın hissedarlara iadesine red (iade)
denir. Konuyu biraz daha açıklamaya çalışalım. Farz sahipleri haklarını
aldıktan sonra mirastan artan miktar karı ve koca dışındaki farz sahiplerine ve
hisse nispetinde kendilerine red edilir. Yalnız karı ile koca redden
faydalanamaz.
Lüğatta: Geri çevirmek, kabul etmemek ve iâde etmek
gibi manalara gelir.
Fıkıhta: Muayyen hisse sahipleri (yani ashâb-ı ferâiz)
hisselerini aldıktan sonra, kalanı alacak asabe yoksa ve terike de artmış ise,
bu artanın aynı mirasçılara hisseleri oranında verilmesine reddiye denilir.
·
Beyt-ül Mal muntazam sistemi ile çalışırsa farz sahiplerinden artan mal
Beyt-ül Mal'e veraset yoluyla verileceği için red cihetine gidilmez. Ancak
Beyt-ül Mal sistemi muntazam çalışmazsa, Beyt-ül Mal'ın mirasta hakkı olmadığı
için o zaman mirastan artan mal farz sahiplerine red edilir. Ölenin farz
sahipleri ve asabebeleri yoksa zev'il erhamına verilir.
Şafii
alimler: Beyt-ül Mal'ın artık muntazam işlemeyeceğinden
dolayı İsa (a.s.)'ın nüzulüne kadar varis olamayacağını hükmetmişlerdir.
Ancak karı ve kocaya red yoluyla hisse verilemez. Çünkü bunlar nikâh
sebebiyle (Neseb noktasından değil) Ashâb-ı Ferâize dâhil olmuşlardır. Bunlara,
"Menlâ yüreddû aleyh" (Üzerlerine red yapılamayanlar) denilir.
Kur'ân-ı
Kerîm'de: Hısımlar, Allah'ın kitabında (hükmünde) birbirine daha yakındırlar,
hükmü beyan buyrulmuştur.
Hanefi
Fûkahası: Onlar hısımlık sebebiyle birbirinin mirâsına daha lâyıktırlar. Eğer
artan mirâs; asabe yoksa yine hisseleri nispetinde Ashab-ı Feraize intikâl
ettirilir. Ancak sağ kalan eşe red yapılamaz. Sahabe-i Kiram'dan Hz. Ömer, Hz.
Ali, Abdullah İbn Mesûd ve İbn-i Abbas (ra)'tan gelen rivayet budur, hükmünü
benimsemiştir. Esasen Resûl-i Ekrem (sav)'in: "Bir kimse;
bir mal veya hak bırakırsa bu mirasçılarına âittir." Asabe olmayınca
artan malın; muayyen hisse sahiplerine, hisseleri oranına göre vermek gerekir.
Şimdi bir misâl verelim.
Farzedelim ki; Fatıma hanım vefat etti. Geriye kocası ve iki kızı
kaldı.
Ashâb-ferâiz'den koca hissesini alır. Kızların hissesi de üçte ikidir.
Fakat sonuçta belli bir mal artmaktadır. Daha önce de belirttiğimiz gibi;
kocaya red yoluyla sehim verilemez. Bu durumda üzerine red yapılacak kimseler
iki kızıdır. İki kıza terikenin 3/4'ü kalmıştır. Mahrecin yükseltilmesi
gerekir: 3/4x1/2=3/8 olur.
Reddin Üç
Şartı Vardır
1- Farz
sahipleri hisselerini aldıktın sonra miras malından malın artmış olması.
2- Ölenin karı
veya kocadan başka farz sahiplerinden varisi bulunmuş olması.
3- Varisler
arasında asabe bulunmamasıdır.
·
Bilindiği gibi asabe tek başına bulunursa bütün malı, farz sahipleriyle
beraber bulunursa malın geri kalanını alır. Bunun için asabe ile beraber red
olmaz.
Reddin
Kuralı
Reddin
Uygulanması İçin Şunlar Gereklidir
1- Karı veya kocadan birinin olmaması: Buna misal
olarak ölen bir koca arkasında anne, anne baba bir kız kardeş ve ana bir kız
kardeş bırakırsa,
ASIL
|
RED
|
||
Farz
Sahibi
|
Payı
|
(6)
|
(5)
|
Anne
|
1/6
|
1
|
1
|
Ana
baba bir kız kardeş
|
1/2
|
3
|
3
|
Ana
bir kız kardeş
|
1/6
|
1
|
1
|
2- Karı veya
kocanın bulunması: Karı veya kocanın her ikisinin bulunması durumunda
önce karı ve kocanın hissesi verilir. Karı ve kocasının hisseleri verildikten
sonra mirastan kalan kısım kendilerine red edilenlere şu uygulama ile taksim
edilir.
a) Kendisine
red edilen tek şahıs ise eşlik payından sonra kalanı ona verilir. Buna misal
olarak,
MESELE
|
||
(8)
|
||
Kadın
|
1/8
|
1
|
Kız
|
1/2
|
7
|
·
Kendilerine red edilen şahıslardan iki veya daha fazlası aynı guruptan
ise bu durumda yine meselenin aslı eşlik paydalarından kurulur. Eşlik, payı
verildikten sonra kalanı farz sahiplerine kesirsiz olarak bölünür. Buna da
misal olarak,
c) Kendilerine red edilen varisler
birden fazla ise. Bu durumda eşlik payından sonra kalan pay kendilerine red
edilenlere kesirsiz bölünürse bununla yerinilerek başka bir işleme gerek
duyulmaz.
Misal olarak,
Misal olarak,
MESELE
|
||
(4)
|
||
Koca
|
1/4
|
1
|
3 Kız
|
2/3
|
3
|
Farz
Sahipleri Ve Asabelerle İlgili Bazı Meseleler
Bu iki varis grubu ile ilgili bazı meseleler kurup açıklamasını
yapalım.
MESELE
|
||
6
|
||
Baba bir kız kardeş
|
1/2
|
3
|
Anne
|
1/6
|
1
|
Ana bir kız kardeş
|
1/6
|
1
|
Ana baba bir amca
|
A
|
1
|
·
Açıklama: Bu meselenin
aslı (6)'dan kurulur. Bunda temasül bulunduğu için iki eşit
paydadan biri alınıp meselenin aslı yapılır. Miras dağılımına gelince şöyle
olur:
Baba bir kız kardeş tek başına bulunduğu ve onu hacb edecek veya asabe
yapacak bir varis olmadığı için malın yarısını ½ alır.
Ölenin birkaç kardeşi bulunduğu için de anneye 1/6 hisse verilir. Ana bir kız
kardeş tek başına olduğu ve onu hacb edecek kimse de bulunmadığı için bu da 1/6
hisse alır. Geri kalan da asbelik ile amcaya düşer.
·
Başka bir misal verelim:
MESELE
|
||
12
|
||
Karı
|
1/4
|
3
|
Anne
|
1/6
|
2
|
Ana bir kız kardeş
|
1/6
|
2
|
Bba bir kardeş
|
A
|
5
|
Görüldüğü gibi ölenin çocuğu olmadığı için karı 1/4 hisseyi alır.
Birden fazla kardeşleri bulunduğu için anne 1/6 alır. Ana bir kız kardeş tek
olduğu ve onu hacbedecek varis bulunmadığı için o da 1/6 alır. Geri kalanı ise
asabelik ile kardeş alır.
Başka bir misal ile çözüm şekli
MESELE
|
||
24
|
||
Karı
|
1/8
|
3
|
Baba
|
1/6
|
4
|
Anne
|
1/6
|
4
|
Oğul
|
A
|
13
|
Burda da
görüldüğü gibi karı 1/8, baba 1/6 ve anne de 1/6 hisseyi alır. Diğeri oğla
kalır.
Başka bir misal:
MESELE
|
||
Varis
|
Hisse
|
24
|
Baba
|
1/6
|
4
|
Dede
|
H
|
-
|
Oğul
|
A
|
17
|
Oğlun oğlu
|
H
|
-
|
Nine (babaanne)
|
H
|
-
|
Karı
|
1/8
|
3
|
Ölenin çocuğu bulunduğu için., babası 1/6 ve karısı 1/8 hisse alır.
Geri kalanı asabe yoluyla oğlu alır. Babası dedesini, oğlunun oğlunu ve
ninesini hacbeder, oğul da asbelikle payını alır.
·
Başka bir misal:
MESELE
|
||
6
|
||
Ana baba bir, kardeş oğlu
|
A
|
2
|
Ana bir kardeş
|
1/6
|
1
|
Amca
|
H
|
-
|
Ana baba bir, kız kardeş
|
1/2
|
3
|
Görüldüğü gibi ana bir kardeşe 1/6 hisse verilir. Ana baba bir
kızkardeşe de 1/2 hisse verilir. Geri kalan asabe yoluyla ana baba bir kardeş
oğluna kalır, çünkü bu ölüye daha yakındır. Amca ise kardeş oğlu ile
hacbolunur, çünkü mirasta kardeşlik nisbeti amcalık nisbetinden önce gelir.
·
AVL
Lüğatta: Yükselmek ve alçalmak mânâlarına gelir;
bazen meyletmek, zulmetmek, haddi
aşmak anlamlarında da kullanılır. Şu ayette bu şekilde kullanılmıştır:
Doğru yoldan sapmamanız
için hakikate en yakın olanı budur.(N'isa/3)
Yani bu, zulmetmemeniz
için en uygun
yoldur.
.
Avi'ın ıstilahi mânâsı:
Miras paylarının toplam sayısını artırmak, miras paylarını inceltmek
(azaltmak)' demektir. Böylece varislerin paylarında eksiklik meydana gelir.
Hissedarların
hisseleri meselenin aslından fazla olursa bir veya daha çok sayılar ilave
edilir. Bu yüzden varislere tayin edilmiş hisse miktarında azalma olur.
Avl, meselenin aslı üzerine ilave etmektir.
Hissedarların hisseleri meselenin aslından fazla olursa bir veya daha çok
sayılar ilave edilir. Bu yüzden varislere tayin edilmiş hisse miktarında azalma
olur.
Yedi Asıl Mesele Vardır
AVL’İN MEŞRUİYETİNİN DELİLİ
Hz. Peygamber ve Hz. Ebubekir döneminde feraiz meselelerinde avl yapılmamıştır.
Miras paylarında ilk defa avl yapan kişi Hz. Ömer'dir. Onun
döneminde bir mesele çıkmıştı, feraizde uygulanmakta olan pay sistemi bu
meseleyi halletmekte yetersiz kalmıştı. Bu hususta Hz. Ömer ashab ile istişare
ettiğinde Zeyd b. Sabit, avl yapmasını tavsiye etti. Bunun üzerine Hz. Ömer şöyle dedi: 'Allah'a yemin
ederim ki ben, Allah Teâlâ'nın kimi takdim edip kimi tehir ettiğini
bilmiyorum. Ben, malı hisselere ayırarak hepinize taksim etmekten daha
uygun bir yol bulamıyorum'.
Hz. Ömer böylece
mirasçıların paylarını avl etti, sahabîler de bu hususta ona muvafakat
ettiler. Sonra da İmam Şafii'nin de içlerinde bulunduğu âlimlerin cumhuru
avl meselesini kabul ettiler.
6 – 7 – 8 – 9 – 10 –/12sil/
13 – 15 – 17 –/24 sil/ 27 ‘NİN AVLİ
(6)´NIN AVLİ: Bu rakam
(7, 8, 9, 10)
rakamlarına kadar ilaveye tabi olur.
7´NİN AVLİ
• 6 paya ayrılan miras
malı -aşağıda da görüleceği gibi- avledilerek 7, 8, 9 ve 10 aya
çıkarılabilir.
'
.
7 (6)
|
||
3
|
Koca
|
1/2
|
4
|
Ana-baba bir iki kız kardeş
|
2/3
|
Burda görüldüğü gibi mesele (6)´dan kurulmuş, kocaya
1/2 ve iki kızkardeşe 2/3 hisse düştüğü için daralmıştır. Bu nedenle 1 sayı
daha eklenerek (7)´ye çıkarılmıştır.
8 ‘İN AVLİ
• 6 paya ayrılan mirasın,
avledilerek 8 paya çıkarılmasının misali ise şu şekildedir:
8 (6)
|
||
3
|
Koca
|
1/2
|
4
|
İki kız kardeş
|
2/3
|
1
|
Anne
|
1/6
|
Bu meselede koca terekenin
yansını (nısf) alır ki bu 3 paydır, iki kiz kardeş de 2/3'sini (sülüsan)
alırlar, bu da 4 paydır. Anne ise 1/6 (südüs) alır, bu da 1 paydır. Burada 6
paya ayrılan miras avledilerek paylar 8'e çıkarılmıştır.
9 ‘UN AVLİ
6 payın avl edilerek 9
paya çıkarılmasının misali ise şöyledir:
9 (6)
|
||
3
|
Koca
|
1/2
|
4
|
Baba bir iki kız kardeş
|
2/3
|
2
|
Anne bir iki kız kardeş
|
1/3
|
Burada koca nısf (1/2) alır ki bu 3 paydır, baba bir olan iki kız
kardeş sülüsan (2/3) alır, bu da 4 pay eder, ana bir olan iki kız kardeş de sülüs
(1/3) alır, bu da 2 paydır. Bu paylar 6 payı aştığından, 6 paya ayrılan miras
avl edilerek paylar 9'a çıkarılır.
10‘UN AVLİ
6 paya ayrılan mirasın
avledilerek 10 paya çıkarılmasının misali ise şudur:
10 ( 6)
|
||
3
|
Koca
|
1/2
|
4
|
Ana baba bir iki kız kardeş
|
2/3
|
2
|
Ana bir iki kız kardeş
|
1/3
|
1
|
Anne
|
1/6
|
Burada koca, nısf (1/2),
ana-bababir olan kızkardeşler sülüsan (2/3), anabir olan kızkardeşler sülüs
(1/3), anne ise südüs (1/6) alır. Bu paylar 6 payı geçtiği için avlediierek 10 paya
çıkarılır.
12 ‘NİN AVLİ
12 paya ayrılan miras avl edilerek
13-14- 15 ve 17
paya çıkarılır.
13’ÜN AVLİ
12 paya ayrılan mirasın
avl edilerek 13 paya çıkarılmasının misali şöyledir:
13 (12)
|
||
3
|
Karı
|
1/4
|
8
|
Ana-baba bir iki kız kardeş
|
2/3
|
2
|
Ana bir kız kardeş
|
1/6
|
Ölenin karısı rub (1/4),
ana-bababir olan iki kız kardeşi sülüsan (2/3) ve anabir olan kız karteş
de südüs (1/6) alır. Bu paylar, 12 payı geçtiği için avledilerek miras 13 paya
çıkarılır.
15’İN AVLİ
12 Mahrecinin 15'e avletmesi, iki biçimde
meydana gelir:
- Birincisi, dörtte bir, üçte iki ve üçte birin
bir araya gelmesiyle:
12(15)
|
||
3
|
Zevce
|
1/4
|
8
|
İki kız kardeş
|
2/3
|
4
|
Ana bir iki kız kardeş
|
1/3
|
- İkincisi,
dörtte bir, üçte iki ve iki tane altıda birin bir araya gelmesiyle oluşur:
12 (15)
|
||
3
|
Kadın
|
1/4
|
8
|
Ana baba bir iki kız kardeş
|
2/3
|
2
|
Ana bir erkek kardeş
|
1/6
|
2
|
Anne
|
1/6
|
Burada, ölenin hanımı 1/4 alır ki bu 3 paydır,
ana-bababir olan kiz-kardeşleri 2/3 alır, bu da 8 paydır, anabir erkek kardeşi
1/3 alır, bu da 4 paydır, annesi ise 1/6 alır, bu da 2 paydır. Bu paylar 12
payı geçtiği için, paylar 17'ye çıkarılmıştır.
17
‘nin avli
12 mahrecinin 17'ye avl etmesi bir
biçimde oluşur.
Bu. da, dörtte bir, üçte iki, üçte bir
ve altıda birin biraraya gelmesiyle olur.
12 (15)
|
||
3
|
Kadın
|
1/4
|
8
|
Ana baba bir iki kız kardeş
|
2/3
|
4
|
Ana bir erkek kardeş
|
1/3
|
2
|
Anne
|
1/6
|
24’ÜN AVLİ
(24 mahreci yalnızca 27’ye avleder.)
24 paya ayrılan
miras, avledilerek sadece 27 paya çıkarılabilir. Bunun misali ise şudur:
27 (24)
|
||
3
|
Kadın
|
1/8
|
16
|
İki kız
|
2/3
|
4
|
Baba
|
1/6
|
4
|
Anne
|
1/6
|
Burada ölenin hanımı 1/8 alır
ki bu 3 paydır. İki kızı 2/3 alır, bu da 16 paydır. Baba 1/6 alır, bu da 4 paydır. Anne 1/6 alır, bu da
4 paydır. Bu paylar, 24 payı geçtiğinden, avl yapılarak paylar 27'ye
çıkarılmıştır.
MESELELERİN ASLINI KURMA KAİDESİ
Mesele
asıllarını kurma formülü aşağıda sıralanmış kaidelere göre tamamlanır.
Meseledeki
paylar MÜTEDAHİL olursa. Paydaların biri diğerlerinden büyük ve
büyük olanı da küçüğüne bölünebilir durumda olursa (1/3, 1/2, 1/6 gibi) bu
meselede 3 ve 2 paydaları 6 paydasına girer ve 6 paydası diğerlerine
bölünebilir. (1/2, 1/8) taksimatları da buna misal olabilir. 2 paydası 8
paydasına girer. Böyle meselelerde en büyük payda alınır ve meselenin aslı
bundan kurulur.
Buna misal
verelim.
6
|
||
2
|
Ana
bir iki kardeş
|
1/3
|
3
|
Baba
bir kız kardeş
|
1/2
|
1
|
Anne
|
1/6
|
8
|
||
1
|
Karı
|
1/8
|
4
|
Kız
|
1/2
|
3
|
Amca
|
A
|
Meseledeki
paylar eşit olursa, (1/6, 1/6 gibi). Bu durumda eşit olan paylardan biri alınır
ve meselenin aslı yapılır. Mesela,
(6)
|
||
1
|
Baba
|
1/6
|
1
|
Anne
|
1/6
|
4
|
Oğul
|
A
|
Meseledeki
paylar mütevafık olursa, Burda biri diğerine bölünmez ancak her
ikisi ortak olarak belirli bir bölünmeye kabil olsa (1/8, 1/6 gibi) 8 paydası
kesirsiz olarak 6´ya bölünmez. Ancak her biri ortak olarak 2´ye bölünmeye
kabildir. Bunun için ortak olarak bölünüp her birinden çıkan sayıya ´VAFK´
denir. Bu durumda birinin vakfı diğerinin tam sayısıyla çarpılır. Buna bir
misal verelim.
(24)
|
||
4
|
Anne
|
1/6
|
3
|
Karı
|
1/8
|
12
|
Kız
|
1/2
|
5
|
Amca
|
A
|
Görüldüğü
gibi bu meselede kızın paydası diğerlerinden küçük olduğu için bırakılır. 6 ve
8 paydalarına gelince mütevafıktır. Yani iki rakamı gibi muayyen
bir sayı ile bölünebilir. Bölündükten sonra birinin yarısı diğerinin tamıyla
çarpılır (3x8=24) böylece çıkan miktar meselenin aslı yapılır.
Meseledeki
paydalar MÜTEBAYİN olursa, Burada paydalar zıt olup hiç bir
şekilde birbirine bölünmüyorsa (1/4, l/3 gibi) 4 ve 3 paydaları kesirsiz olarak
birbirine bölünemeyeceği gibi ortak olarak belirli bir sayıya da bölünemez. Bu
durumda birinin tam paydası diğerinin tamına çarpılır. (4x3=12) çıkan sonuç
meselenin aslı olur. Buna misal verelim.
12
|
||
3
|
Karı
|
1/4
|
4
|
Anne
|
1/3
|
5
|
Amca
|
A
|
MESELELERİN TASHİHİ
Feraiz
meselelerinde tashih varislerin hisselerinin kendilerine kesirsiz olarak
dağıtılması için yapılır. Geçen tüm misallerde olduğu gibi asıl ve avl
yoluyla varislerin hisseleri kesirsiz olarak kendilerine taksim edilebiliyorsa
bununla yetinilir ve artık tashihe de gerek kalmaz. Aksi takdirde tahsis
cihetine gidilir.
Bu durumda
meselenin tashihi (düzeltilmesi) aşağıda ki kaide ve usullere göre yapılır:
1- Kesirli grup tek ise, bu meselede varislerin
kesirli hisseli grup tek bir grup olması durumuna şu misali verelim:
PAY PARÇASI
|
MESELENİN ASLI
|
TASHİH (DÜZELTME)
|
(3X)
|
(6)
|
= (18)
|
Anne
|
1/6 1
|
3
|
Baba
|
1/6 1
|
3
|
3 Oğul
|
A 4
|
12
|
Görüldüğü
gibi meselenin aslı (6)´dan kurulur. Ana ve babanın her birine 1/6 ise,
hissenin kalan 4 parçası oğullara verilir. Ancak görüldüğü gibi miras kendi
sayılarına kesirsiz olarak bölünmez. Zira oğulları 3 kişi hisseleri ise 4´tür.
O zaman meselenin tahsisine ihtiyaç duyulur.
- Eğer grup sayıları ile payları arasında tebayün (uyuşmazlık, zıtlık) olursa yukarda misalde olduğu gibi grup sayısı ile meselenin aslı
çarpılır (3X6=18) çıkan bu sayı meselenin tashihi yani düzeltilmiş
şekli olur.
- Daha sonra, payın parçası tüm varislerine
her payı ile çarpılır. Böylece çıkan rakam kesirsiz olarak grup sayısına
bölünebilir duruma gelir.
- Çünkü yukarıdaki örnekte pay parçası olan
oğul sayısı paylarıyla çarpılırsa 3X4=12 çıkar ve bu kendilerine kesirsiz
olarak bölünebilir hale gelir. Neticede; her birine 4 pay düşer.
- Eğer grup sayısı ise payları arasında
tevafuk olursa, grup sayısının yarı rakamı meselenin aslı ile çarpılır.
Çıkan rakam meselenin tashihi yani düzeltilmiş şekli olur. Buna
misal verelim:
PAY PARÇASI
|
MESELENİN ASLI
|
TASHİH (DÜZELTME)
|
(2X)
|
(6)
|
= (12)
|
Koca
|
1/2 1
|
36
|
Nene
|
1/6 1
|
12
|
Amca
|
A 4
|
2 4
|
TEMASÜL, TEDAHÜL, TEVAFUK VE
TEBAYUN
2. Kesirli grup birden fazla olursa: Varislerden
kesirli hisseli grup birden fazla olursa yani 2,3 veya 4 olursa, bu durumda
meselenin tashihi için önce her grup sayısı ile paylarının ve sonrada bunların
arasındaki dört münasebete; yani temasül, tedahül, tevafuk ve tebayun
durumlarına bakılır.
a. Eğer grup sayıları arasında temasül (eşitlik)
olursa biri meselenin aslı ile çarpılır. Çıkan meselenin tashihi olur.
Temasül: İki
adedin birbirine eşit olmasıdır. kesirsiz bölünebilmek.
b. Eğer arasında tedahül olursa, en büyük
sayı meselenin aslıyla çarpılır
Tedahül: İki
adetten birinin diğeriyle tamamen taksimi kabil olmasıdır.
c. Eğer arasında tevafuk olursa, vafkı
diğer grubun tam sayısıyla çarpılır
ve çıkar
rakam da tekrar meselenin aslıyla çarpılır.
Tevafuk: İki
adetten birinin diğeriyle taksimi kabil olmayıp üçüncü bir adet ile taksimi
kabil olmasıdır.
d. Eğer arasında tebayün olursa, grup
sayılan birbiriyle çarpılır ve çıkan rakam da meselenin aslıyla çarpılır.
Meselelerin tashihi bu şekilde yapılır.
Tebayün: İki
adet arasında birden başka kasım-ı müşterek bulunmamasıdır.
Şimdi bu
şekildeki tashihlere açıklayıcı örnekler vermek istiyoruz:
1. Grup sayıları arasında TEMASÜL
Olursa
PAY PARÇASI
|
MESELENİN ASLI
|
TASHİH (DÜZELTME)
|
(2X)
|
(6)
|
= (12)
|
Anne
|
1/6 1
|
5
|
5 Ana
bir kardeş
|
1/3 2
|
10
|
5 Amca
|
A 3
|
15
|
AÇIKLAMA I.
Görüldüğü
gibi bu meselede kesirli hisseler, kardeş ve amcaların paylarında olmak üzere
iki grupta mevcuttur. Bu mesele aslı olan (6)´dan kurulur, çünkü 1/6 ile 1/3
paydaları (mahreci
- (1/3, 1/6).)
mütedahildir. Bunun için büyük olan payda alınır ve meselenin aslı yapılır,
kardeş ile amca paydaları kendilerine kesirsiz olarak bölünmez. Tashihe gerek
vardır. Bunun için de ilk önce kardeş sayısı ile hisselerine ve amca sayısı ile
hisselerine bakalım, aralarında tebayün olduğunu, yani hisselerin sayılarına
kesirsiz olarak bölünemeyeceğini görürüz.
Ancak her iki
grubun sayısı 5 olduğundan mütemasildir. Bunlardan biri (5) meselenin aslı (6)
ile çarpılır. Çıkan (30) sayısı meselenin tashihi olur.
AÇIKLAMA II.
Bu meselede inkisar iki grup üzerinde olur: yani anabir olan beş kardeş
ile beş amcanın paylan kesirli olur. Meselenin aslı 6'dır. Çünkü bu iki şeyin
mahreci arasında tedahül vardır. (1/3, 1/6). Annenin payı 1/6'dir, bu 1 paydır.
Anabir kardeşlerin payı 1/3'dir, bu da 2 paydır. Bu onlara taksim edilemez.
Amcaların payı ise asabe olması bakımından 3'tür. Bu da kesirsiz olarak' taksim
edilemez. Bu durumda anabir kardeşlerin sayısı. ile payları arasında tebayün
olduğu görülür. Bu durumda fertlerin sayısı alınarak muhafaza edilir. Sonra
amcaların sayısı ile payların sayısı arasında da tebayün olduğu görülür.
Onların sayısı da muhafaza edilir. Sonra muhafaza edilen fertlerin toplam
sayısı ile paylar arasında temasül olduğu görülür. Zira hem anabir olan
kardeşlerin, hem de amcaların sayısı 5'tir. Bu durumda biri alınarak meselenin
aslıyla (12 ile) çarpılır, çıkan sonuç meselenin tashihidir. Sonra misli alınarak,
fertlerin sayısıyla çarpılır. Daha önce de belirttiğimiz gibi buna payın cüz'ü
denir. Mirasçılardan her grubun sayısıyla, her grubun payı çarpılır. Böylece
her grubun payı fertlerinin sayısına göre taksim edilir.
2- Grup sayıları arasında TEDAHÜL
Olursa
PAY PARÇASI
|
MESELENİN ASLI
|
TASHİH (DÜZELTME)
|
(4X)
|
(6) =
|
(24)
|
Anne
|
1/6 1
|
4
|
Ana bir,4 kard.
|
1/3 2
|
8
|
4 Amca
|
A 3
|
12
|
AÇIKLAMA I. Bu meselenin aslı da
(6)´dan kurulur. Ancak kardeş ve amcaların hisseleri kendilerine kesirsiz
bölünmez. Kardeş sayısı ile hisseleri arasında yarımda tevafuk vardır, yani her
ikisi 2´ye bölünebilir.
Bir de amca
sayısı ile hisseleri arasında tebayün vardır, bu nedenle grup sayısı olan 4´ü
de ele alalım.
Sonra kardeş
sayısının vafkına 2 ve amcaların tam sayısına 4’e bakalım, aralarında tedahül
bulunduğunu görürüz. Zira 4 sayısı, 2 sayısından büyük ve ona bölünebilir.
Netice
itibarıyla büyük sayı olan 4, 6 sayısıyla çarpılır. Çıkan (24) sayısı meselenin
tashihi olur.
AÇIKLAMA II. Bu meselenin aslı 6'dır. Çünkü 1/6 ile 1/3 arasında tedahül
vardır. Annenin payı 1/6'dir, geriye 5 pay kalır. Ana bir olan kardeşlerin payı
1/3'dir, bu da 2 paydır. Fakat bu 2 pay onlara kesirsiz olarak taksim edilemez,
çünkü kardeşler dört tanedir. Fakat pay sayısı ile kardeşlerin sayısı arasında
tedahül vardır, yani hem 6, hem de 4 kesirsiz olarak ikiye bölünür. Bu durumda
fertlerin, sayısının yarısı alınarak -ki bu 2'dir- muhafaza edilir. Amcaların
payı ise -ki asabe yoluyla alırlar- 3'tür. Bu 3 pay da dört amca arasında
kesirsiz olarak taksim edilemez. Ayrıca biri, kesirsiz olarak ikiye bölünür,
diğeri ise bölünemez. Birinin 1/3'i vardır, diğerinin yoktur. Bu durumda
amcaların sayısı da muhafaza edilir. Sonra amcaların sayısı olan 4 ile anabir
olan kardeşlerin sayısı olan 2 arasında tedahül olduğunu görürüz. 2, 4'ün
içinde bulunduğundan en büyük rakam olan 4 alınır ye meselenin aslı olan 6 ile
çarpılır (4x6=24), çıkan sonuç meselenin tashihidir. Sonra bir payın cüz'ü
amcaların.sayısı olan 4 ile çarpılır -kî her grubun payıdır- çıkan sonuç her
grubun sayısının göre taksim edilir.
3. Grup sayısı arasında TEVAFUK
Olursa
(30X) (6)
(180)
PAY PARÇASI
|
MESELENİN ASLI
|
TASHİH (DÜZELTME)
|
(30X)
|
(6)
|
= (180)
|
Anne
|
1/6 1
|
30
|
Anabir
15 kardeş
|
1/3 2
|
60
|
10
Amca
|
A 3
|
90
|
AÇIKLAMA I. Görüldüğü gibi bu meselenin aslı da (6)´dır.
Yine kardeş ve amcaların hisseleri kendilerine kesirsiz bölünmez. Tashihe gerek
vardır.
Bu meselede
her iki grup sayısı ile hisseleri arasında tebayün vardır. Ancak kardeş sayısı
ile amca sayısı arasında tevafuk bulunmaktadır. Çünkü her biri, ortak bir sayı
olan 5´e bölünür.
Bir grup
sayısının vafkı (3 veya 2), diğerinin tam sayısıyla çarpılır. Mesela; 3X 10
veya 2X15=30´dur. Bu sayı da meselenin aslıyla çarpılır. 30X6=180 meselenin
tashihi olur.
AÇIKLAMA II. Bu meselede 1/6 ve 1/3 pay
sahibiyle beraber, asabe yardır. Meselenin aslı 6'dır. Burada annenin payı
1/6'dir, anabir olan onbeş kardeşin payı 1/3'dir, geriye kalan malı ise asabe
yoluyla on amcaya alır. Anabir olan-onbeş kardeşin payı 2 olduğundan, 2 payın
onbeş kardeşe kesirsiz olarak paylaştırılması mümkün değildir. Pay ile
kardeşlerin sayısı arasında tebayün vardır. Bu durumda kardeşlerin sayısı
muhafaza edilir. Terekenin geri kalanını asabe yoluyla alan amcaların payı ise
3'tür. Bu 3 payın on amcaya kesirsiz olarak taksim edilmesi imkânsızdır. Çünkü
paylar ile sayıları arasında tebayün vardır. Amcaların sayısı olan on ile
kardeşlerin sayısı olan onbeş arasında tevafuk olduğunu görüyoruz. Kardeşlerin
sayısı olan onbeşin içinde üç tane beş, amcaların sayısı olan on'un içinde ise
iki tane beş vardır. Amcaların sayısının yarısı olan 5 rakamı alınır,
kardeşlerin sayısı olan 15 ile çarpılır, çıkan sonuç da
meseienin aslıyla (6 ile) çarpılır, çıkarı sonuç meselenin tashihidir;
yani meselenin aslı olan 6 ile neticede ortaya çıkan rakam çarpılır (15x2=30).
Neticede ortaya çıkan rakam 180'dir. Bu, meselenin tashihidir. Sonra
sehm'in parçası (30) alınarak her varisin payı ile çarpılır, ortaya çıkan sonuç
her grubun payıdır ki fertlerin sayısına göre taksim edilir.
4 Grup sayıları arasında TEBAYÜN Olursa
PAY PARÇASI
|
MESELENİN ASLI
|
TASHİH (DÜZELTME)
|
(6X)
|
(6)
|
= (36)
|
Anne
|
1/6 1
|
6
|
Ana
bir 3 kardeş
|
1/3 2
|
12
|
2
Amca
|
A 3
|
18
|
AÇIKLAMA I. Görüldüğü gibi Meselenin aslı (6)´dan
kurulur. Kardeş ve amcaların hisseleri kesirlidir. Sayıları ile hisseleri
arasında tebayün vardır. Bu durumda grup sayıları birbirleriyle çarpılır: 2X3=6
olur. 6 sayısı da meselenin aslıyla çarpılır: 6X6=36 meselenin tashihidir.
AÇIKLAMA
II. Bu meselede 1/6 ve 1/3 pay sahibi vardır. Meselenin aslı 6'dır. Burada
anabir olan üç kardeşin payının onlar arasında kesirsiz olarak taksim edilmesi
mümkün değildir. Çünkü onların sayıları ile payları arasında tebayün vardır.
Onların sayısı olan 3 ile amcaların sayısı olan 2'ye baktığımızda aralarında
tebayün. olduğunu görürü?.. Bu durumda birinin sayısının yansı alınarak
diğerinin sayısıyla çarpılır (3x2=6) bunun sonucunda çıkan 6 rakamı sehm'in
parçasıdır. Onu meselenin aslı olan 6 İle (6x6=36) çarptığımızda 36 olduğunu
görürüz ki bu, meselenin tashihidir. Sonra sehm'in cüz'ü (6) her grubun payı
ile çarpılır, çıkan sonuç fertlerin sayısına göre taksim edilir.
KELİMELER
Asabe: Bir
miras hukuku terimi olarak; yalnız başına olduğunda bütün mirası, başka mirasçı
bulununca onlardan artanı alan ve ölene (mûris'e) araya kadın girmeksizin bağlanan
erkek hısımlarla bu hükümde olan diğer kimselerdir. Oğlu, oğlun ilânihaye oğlu
gibi. Bunların belirli miras hisseleri ayet ve hadislerde belirlenmemiştir.
ASHÂB-I
FERÂİZ: Kitap,
sünnet ve icmâ ile; hakları takdir edilen (farz kılınan) sehim sahiplerine “Ashab-ı
Ferâiz” denilir.
Murisin (ölen kimsenin) en yakını olan sınıftır.
Fürûu: Çocuklar ve torunlar.
ilâ Nihâye: Sonuna
kadar.
İbniyye: Bir kimsenin oğlunun öz kız evladıdır.
İlm-i Feraiz: Ölünün terikesine taalluk eden haklardan ve terikenin muayyen sehimler
üzerine taksiminden bahseden ilimdir.
Mevlâ'l-Muvâlat (Mukâveleli
Vâris):
Hür,
akîl-baliğ olan iki mü'min; karşılıklı diyet ödeme, yardımlaşma ve vâris olma
konusuda akid yaparlarsa buna "Muvâlat Akdi" denilir. Hanefi
fûkahası; muvâlat hısımı (mevlâsı) nın; vâris olabilmesi için bazı şartların
bulunması gerektiği üzerinde durmuştur. Karı ve koca müstesna; farz sahibi,
asabe ve Zevi'l-erham mevcutsa, hiçbir şekilde vâris olamaz. Bazı hallerde ise,
varis olur.
Miras: Bir müteveffanın terikesinden yakınlarına intikal eden maldır.
Mukarrun leh
bi'n neseb al'l gayr: Kendisi üzerinde neseb ikrar olunan kimse)
Beytülmal: İslâm devletinin hazinesi, devletin malîye işleriyle ilgilenen
kurum.
Muris: Ölen kimse.
Sehm: Hisse, varislerden her birinin terikeden müstehik olduğu miktardır.
Sulbiyye: Bir kimsenin öz kızı demektir.
Tashih-i mes’ele: Varislerin sehimlerini hiçbiri hakkında kesr vaki olmayacak surette ve mümkün mertebe en az bir miktardan göstererek terikeyi kabil-i taksim bir hale koymaktır.
Tebayün: İki adet arasında birden başka kasım-ı müşterek (ortak tam bölen) bulunmamasıdır.
Tashih-i mes’ele: Varislerin sehimlerini hiçbiri hakkında kesr vaki olmayacak surette ve mümkün mertebe en az bir miktardan göstererek terikeyi kabil-i taksim bir hale koymaktır.
Tebayün: İki adet arasında birden başka kasım-ı müşterek (ortak tam bölen) bulunmamasıdır.
Tedahül: İki adetten birinin diğeriyle tamamen taksimi kabil olmasıdır.
Temasül: İki adedin birbirine müsavi olmasıdır.
Tereke: Bir müteveffanın kendisine ait olmak üzere terk etmiş olduğu maldır.
Tereke: Bir müteveffanın kendisine ait olmak üzere terk etmiş olduğu maldır.
Tevafuk: İki adetten birinin diğeriyle taksimi kabil olmayıp üçüncü bir adet ile
taksimi kabil olmasıdır.
Vasiyet yapana: Mûsi,
Vasiyet yapana: Mûsi,
• Bırakılan şeye: Mûsabih,
• Bırakılan şahsa: Mûsa leh,
• Yapılan tasarrufa da: Vasiyet denilir. Çoğulu vesâyâ
gelir.
*KAYNAKLAR
Ebu Şuca - İslamda Feraiz ve Mirasın Önemi
Hamdi DÖNDÜREN
www.ehlisunnetbuyukleri.com
Ferâiz İlmi: İslâm'da mîras Hukuku, guncel fetvalar,
Molla ...
www.mollacami.net
Feraiz nedir? Feraiz hakkında bilgi - Türkçe Bilgi
İSLÂM MİRAS HUKUKU (FERÂİZ)